روش درمانی مختصر و متمرکز بر راه حل (SFBT)، بر روی وضعیت ها و اهداف فعلی و آینده فرد متمرکز می شود و به تجربیات گذشته توجه نمی کند.

در این رهیافت درمانی متمایل به هدف، علائم و مشکلاتی که منجر به مراجعه فرد به درمان شده است، به عنوان هدف درمانی در نظر گرفته نمی شود.

در مقابل، درمانگر دارای صلاحیت مناسب، افراد درمانجو را ترغیب می کند تا وضعیت آینده را متصوّر شوند و در تصمیم گیری در رابطه با مهارت ها، منابع و توانایی های مورد نیاز برای دست یابی موفق به این دیدگاه ها، از شخص درمانجو حمایت کنند.

تاریخچه و توسعه SFBT

نیاز به یک رهیافت جایگزین درمانی، در زمانی شناخته شد که متخصصان سلامت روان شروع به مشاهده مقدار انرژی، زمان، پول و منابع صرف شدن در بحث ها و تحلیل مربوط به چالش های ایجاد شده در طول فرآیند درمانی کردند، در حالی که این مشکلات در مراحل ابتدایی مراجعه فرد به درمان، دارای تاثیرات منفی بوده است.

استو د شاذر و اینسو کیم برگ[۱] در مرکز خانواده درمانی مختصر در میلواکی، همراه با تیم خودشان، در اوایل دهه ۱۹۸۰ و در نتیجه مشاهدات خودشان، درمان مختصر متمرکز بر راه حل را توسعه دادند.

هدف از SFBT توسعه راه حل های واقعی در سریع ترین زمان ممکن، به جای نگه داشتن افراد در دوره های زمانی طولانی مدت، می باشد تا افراد درمانجو به یک بهبود و درمان پایدار و ماندگار دست یابند.

SFBT بعد از گذشته تقریبا سه دهه، به یک روش درمانی سریع و موثری در دنیای امروزی تبدیل شده است و به منظور تامین نیاز های شخص درمانجو، به رشد و تغییر ادامه می دهد.

در حال حاظر، درمانگران موجود در ایالات متحده، کاناد، آمریکای جنوبی، آسیا و اروپا در این رهیافت آموزش دیده اند.

اصول مربوط به درمان متمرکز بر راه حل، در محیط های مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد که شامل مدارس، محل های کار و دیگر مجموعه هایی می باشد که افراد علاقه زیادی را برای دست یابی به اهداف و بهبود رابطه های میان فردی دارند.

SFBT به چه نحوی کار می کند؟

هدف از SFBT کمک به افرادی است که مشکلاتی را تجربه کرده اند، تا این افراد ابزارهایی را پیدا کنند که می تواند برای مدیریت علائم و مقابله با چالش ها، به صورت سریع مورد استفاده قرار بگیرد؛

این رهیافت درمانی بر مبنای این باور قرار دارد که هر چند ممکن است افراد مهارت کافی برای تغییر زندگی شان را داشته باشند، ولی اغلب آنها به شناسایی و توسعه مهارت های خودشان نیازمند هستند.

به همین ترتیب، SFBT بیان می کند که افراد در حال حاضر، برخی از سطوح تغییرات مورد نیاز برای زندگی شان را می شناسند، و درمانگران SFBT تلاش می کنند تا به کمک به افراد درمانجو، باعث شوند که آنها در طول دوره درمان، اهداف خودشان را مشخص کنند.

درمانگران SFBT افراد درمانجو را ترغیب می کنند تا آینده مورد دلخواه خودشان را تصور کنند و به صورت مشارکتی، تلاش کنند تا اقدامات مفیدی را برای دست یابی به این اهداف انجام دهند .

درمانگران به طور ویژه ای می توانند به افراد درمانجو کمک کنند تا زمانی از زندگی، که مشکلات و خسارت کمتری را تجربه می کنند و یا این مشکلات قابل مدیریت تر می باشند، را شناسایی کنند و عوامل متفاوت یا راه حل های احتمالی که در گذشته وجود داشته است را مورد ارزیابی قرار دهند.

این روش درمانی شامل توسعه اولیه دیدگاه فرد نسبت به آینده و تصمیم گیری در مورد نحوه افزایش و تقویت مهارت های درونی برای دست یابی به پیامد های مورد نظر می باشد.

درمانگرانی که روش SFBT را اجرا می کنند، تلاش دارند تا از طریق فرآیند مربوط به تشخیص موارد مناسب، به افراد درمانجو کمک کنند تا این استراتژی ها را در بهترین حالت ممکن اجرا کنند و آنها را ترغیب می کنند تا از موفقیت خودشان قدر دانی و تجلیل به عمل بیاورند.

علاوه بر آن، درمانگران SFBT در زمانی که افراد درمانجو با رهیافت های حل مشکل جدید آزمایش می شوند، از این افراد حمایت می کنند.

تکنیک های مورد استفاده در SFBT

در SFBT، مشاوران به منظور راهنمایی دوره، سوالات خاصی را می پرسند. برای مثال، سوالات کنار آمدن، می تواند برای نشان دادن انعطاف افراد درمانجو و توانایی آنها برای مقابله با چالش های موجود در زندگی شان مناسب باشد.

یک مثال در این رابطه می تواند عبارت از این باشد که “در مقابله با چنین مشکلاتی، چگونه خودتان را مدیریت می کنید تا بتوانید وظایف روزانه تان را به صورت کامل انجام دهید؟” این امر می تواند توانایی افراد را برای مقابله با مشکلات و موانع نشان دهد.

سوالات شگفت انگیز و تعجب آور  به افراد کمک می کند تا درمورد آینده ای که بدون مشکل می باشد، خیال بافی کنند.

در اصل، این قبیل از سوالات به افراد درمانجو اجازه می دهد تا بیان کنند که در شرایطی که مشکل فعلی شان وجود نداشته باشد.

نحوه دیدگاه آنها چگونه تغییر می کند و این امر می تواند به آنها کمک کند تا مراحل کوچک و عملی را شناسایی کنند که می تواند در یک زمان سریع به درمان منتهی شود.

برای مثال، شخص درمانجو می تواند حس راحتی خود با اعضای خانواده را توضیح دهد و باور داشته باشد که این راحتی، فقط در زمانی که مشکل فعلی وجود نداشته باشد، ایجاد می شود.

تجسّم کردن سناریویی که در آن مشکل فعلی وجود ندارد، می تواند امکان پذیر بودن تغییرات رفتاری را به افراد متذکر شود و به آنها اجازه دهد موارد لازم برای ایجاد تغییر در زندگی شان را اجرا کنند.

سوالاتقیاسی، به منظور بررسی وضعیت فعلی، پیشرفت و نحوه دیدگاه سایر افراد به فرد درمانجو، از یک مقیاس ۰ تا ۱۰ استفاده می کند.

در اغلب موارد، این قبیل از سوالات زمانی مورد استفاده قرار می گیرند که زمان کافی برای بررسی سوالات تعجب آور وجو نداشته باشد و این سوالات می تواند به درمانگر کمک کند نسبت به امیدواری، انگیزه و اعتماد افراد درمانجو، یک شناختی را به دست بیاورد.

علاوه بر آن، افرادی که در بیان کردن تجربیات خودشان مشکل دارند، در استفاده از این رهیافت با چالش های کمتری مواجه هستند.

مشکلات درمان شده با استفاده از SFBT

تا به حال روش SFBT به طور موفقیت آمیزی در فرد درمانی و در قالب خانواده ها و زوجین مورد استفاده قرار گرفته است.

هدف اولیه این رهیافت درمانی کمک به افراد درمانجو برای پیدا کردن راه حل هایی برای چالش های موجود بوده است، و امروزه برای شناسایی مشکلات موجود در سایر حوزه های زندگی، از قبیل دوران مدرسه و موقعیت های کاری، بکار گرفته می شود.

افراد موجود در فرهنگ ها، پس زمینه ها و گروه های سنی مختلف، در نتیجه استفاده از این رهیافت درمانی به بهبود دست یافته اند.

SFBT می تواند برای درمان طیف وسیعی از مشکلات به کار گرفته شود.

در اغلب موارد، این رهیافت درمانی برای شناسایی چالش هایی استفاده می شود که شخص درمانجو نسبت به راه حل های ممکن آگاهی دارد.

در SFBT، شخص درمانجو به عنوان “کارشناسِ” نگرانی های موجود در نظر گرفته می شود و درمانگر افراد درمانجو را ترغیب می کند تا در مورد راه حل های خودشان یا تغییراتی که می خواهند انجام دهند، خیال بافی کنند، و برای حل مشکلات و دست یابی به اهداف، اقدامات ضروری و لازم را انجام دهند.

دلیل اینکه این روش درمانی به جای دلایل مربوط به مشکلات بر روی راه حل های مشکلات تمرکز می کند، می تواند در درمان مشکلات موجود، کارایی بیشتری را نسبت به روش های دیگر داشته باشد.

مطالعات صورت گرفته نشانگر این است که SFBT می تواند یک اقدام درمانی مناسب در مورد جوانانی باشد که نگرانی های رفتاری – شناختی / نگرانی های مربوط به مدرسه را تجربه می کنند.

همچنین اثبات شده است که این رهیافت در خانواده درمانی و مشاوره به زوجین کاربرد دارد.

در اغلب موارد، این روش به همراه سایر رهیافت های درمانی مورد استفاده قرار می گیرد.

ممکن است برای افرادی که مشکلات سلامت روانی شدیدی را تجربه می کنند، استفاده از SFBT توصیه نشود.

شرکت در آموزش SFBT

افرادی که علاقمندند تا به درمانگر SFBT تبدیل شوند، می توانند گواهی نامه های مورد نیاز را از اتحادیه بین المللی مربوط به موسسات آموزش متمرکز بر راه حل (IASTI) به دست بیاورند.

سطوح آموزشی ارائه شده عبارت است از:

سطح ۱: درمانگر متمرکز بر راه حل

سطح ۲: درمانگر پیشرفته متمرکز بر راه حل

سطح ۳: درمانگر ارشد متمرکز بر راه حل

همه درمانگران به منظور دست یابی به شرایط لازم، باید قادر باشند که درمان متمرکز بر راه حل را در یک محیط حرفه ای انجام دهند.

این امر بدان معنا است که مشاوران، درمانگران، معلمان، مربیان، و سایر متقاضیانی که برای بهبود سلامت روانی افراد، بر روی آنها کار می کنند، باید به یک محیط تخصصی دسترسی داشته باشند که از نظر موسسه آموزش دهنده مناسب می باشد.

افراد عضو در موسسه های IASTI، حتما باید در برنامه های گواهی نامه ای شرکت کنند و مجوز های لازم را به دست بیاورند.

آموزش در درمان مختصر و متمرکز بر راه حل به متقاضیان کمک می کند تا اصول مهم و مهارت های درمانی مرتبط پیشرفته را یاد بگیرند و صلاحیت خود را در اجرای SFBT نشان دهند.

در پایان دوره آموزشی، هر یک از متخصصان باید آزمون تاییدیه IASTI را با موفقیت پشت سر بگذارند تا بتوانند گواهی نامه مورد نظر را به دست بیاورند.

محدودیت ها و نگرانی های SFBT

در حالی که تعدادی از افراد درمانگر و درمانجو وجود دارند که کارایی رهیافت درمانی مختصر و متمرکز بر هدف را نشان دادند.

ولی در طول چندین سال، برخی از نگرانی ها و مشکلات بیان شده است.

یکی از مهمترین انتقادات وارد بر این راه حل، ماهیت سریع و متمرکز بر هدف این رهیافت درمانی می باشد که ممکن است به درمانگران اجازه ندهد تا زمان کافی را برای تاکید بر موارد مهم تجربه شده در طول درمان داشته باشند.

به همین ترتیب، در صورتی که درمانگران در رابطه با سطوح عاطفی افراد درمانجو با آنها جلسه برگزار نکنند، ممکن است که این افراد به یک شناخت اشتباه دست یابند.

دومین نگرانی عبارت از رد شدن و یا بی توجهی SFBT نسبت به اطلاعاتی می باشد که در سایر روش های درمانی مهم تلقی می شوند.

برای مثال، در این نوع از درمان، رابطه بین مشکلات ناسازگاری که افراد با آن مواجه هستند و تغییرات لازم برای ایجاد پیشرفت، و هر نوع دلیل مربوط به تفکرات و / یا رفتارهای ناسازگار، در دوره های معمولی SFBT مورد بررسی قرار نمی گیرد.

افرادی که تمایل دارند این دلایل را بررسی کنند، ممکن است نتیجه گیری کنند که استفاده از یک رهیافت درمانی دیگری که این نگرانی ها را بررسی کند، مفید خواهد بود؛ هر چند که آنها  همچنان از روش SFBT هم استفاده می کنند.

هر چند که گزارشات مثبتی در رابطه با کارایی روش درمان متمرکز بر راه حل وجود دارد .

یافته های اولیه تحقیقاتی بیانگر این است که اغلب افراد استفاده کننده از این روش درمان، به نتایج بهتری نسبت به سایر روش های درمانی دست می یابند، ولی برای حمایت تجربی از این رهیافت به انجام تحقیقات بیشتری نیاز وجود دارد.

مطالعاتی که به صورت هدفمند از اعتبار و کارایی SFBT حمایت کنند، منجر به ایجاد این باور می شود که این رهیافت درمانی یک رهیافت محبوبی برای درمان می باشد.

---

[۱] Steve de Shaer and Insoo Kim Berg

ترجمه : دکتر دادخواه